Niewątpliwie jest to jedno z najważniejszych miejsc kultu religijnego i uroczystości maryjnych, a także najważniejszy i centralny ośrodek pielgrzymek katolików w Polsce. Inicjatywa budowy sanktuarium zrodziła się w XVII wieku za panowania króla Zygmunta III Wazy. Budowa, a także późniejsza modernizacja całego kompleksu trwała kilkadziesiąt lat i sięgnęła wieku XVIII. W 1994 r. cały obiekt został uznany za pomnik historii.
Wielowiekową i charakterystyczną praktyką religijną na Jasnej Górze jest zwyczaj przynoszenia i składania przez pielgrzymów wotów. Składa się je w Kaplicy Cudownego Obrazu u ojca paulina dyżurującego w zakrystii. Na Jasnej Górze znajdują się także punkty duszpasterskie: Jasnogórskie Centrum Informacji, Poradnia Życia Rodzinnego, Sekretariat Jasnogórskiej Rodziny Różańcowej, Jasnogórski Ośrodek Duszpasterski. Na Jasnej Górze możemy także nabyć pamiątki w okolicznych sklepach i w księgarni.
Bramy wejściowe do sanktuarium są otwarte od 5:00 do 21:30. Natomiast, Wały i Droga Krzyżowa od 5:00 do 19:00. Możliwy jest także nocleg dla pielgrzymów i turystów w Domu Pielgrzyma i Halach noclegowych. Nieopodal jasnogórskiego sanktuarium jest duży parking, zarówno dla samochodów osobowych jak i autobusów. Na Jasnej Górze organizowane są także koncerty.
Jasnogórskie sanktuarium to centrum pielgrzymek katolików w Polsce. Jest tu wiele miejsc, które należy odwiedzić podczas pobytu w Częstochowie. Należą do nich m.in.:
Kaplica Matki Bożej i Bazylika Jasnogórska – najważniejsze miejsca na Jasnej Górze. To tutaj odprawiane są codzienne modlitwy, a także sprawowane sakramenty. Znajdziemy tu także Cudowny Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej – Królowej Polski. To właśnie dla tego obrazu pielgrzymi z całego kraju przybywają na Jasną Górę.
Sala Rycerska – sala będąca świadkiem wielu wydarzeń historycznych. Aktualnie przechowuje się tutaj pamiątkowe sztandary wojskowe. Sala ta znajduje się na piętrze klasztoru.
Kaplica Różańcowa – znajduje się tuż obok Kaplicy Cudownego Obrazu.
Kaplica Świętego Józefa – żeby się do niej dostać trzeba przejść przez 4 bramy znajdujące się na zewnątrz Jasnej Góry. Gdy dotrzemy do Bramy Lubomirskich, musimy się udać na prawo.
Skarbiec – wejście do niego prowadzi z wałów od strony wschodniej Wzgórza. Znajdziemy tu wiele eksponatów o charakterze sakralnym: monstrancje, krzyże, kielichy mszalne, srebrne tace, świeczniki, różańce, a także kopię Cudownego Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej autorstwa Józefa Chełmońskiego. Obiekt jest czynny od 9:00 do 17:00 w okresie letnim i od 9:00 do 16:00 w okresie zimowym.
Muzeum 600-lecia – otwarte w 1982 roku w budynku dawnej drukarni klasztornej. Wejście do muzeum prowadzi z dziedzińca na wprost Kaplicy Matki Boskiej. Znajdziemy tu wiele obrazów świętych paulińskich, portrety generałów zakonu, książki pochodzące z drukarni klasztornej, kielichy, medale, wota więźniów obozów koncentracyjnych Oświęcim i Dachau. Jest tutaj także wiele pamiątek związanych ze Świętym Janem Pawłem II, a także wiele instrumentów muzycznych z różnych okresów. Obiekt jest czynny od 9:00 do 17:00 w okresie letnim i od 9:00 do 16:00 w okresie zimowym.
Kaplica Pamięci Narodu im. Ojca Kordeckiego – jest to miejsce poświęcone pamięci ofiarom, które ofiarowały swoje życie za ojczyznę. Znajdziemy tu urny z prochami bohaterów, tablice pamiątkowe, a także 4 historyczne witraże. Ponadto, jest tutaj aż 200 obrazów wielkich Polaków namalowanych przez Antoniego Tańskiego.
Arsenał – budynek początkowo służył jako przechowalnia sprzętu wojskowego służącego do obrony klasztoru. Jest to miejsce do organizowania cyklicznych wystaw o różnej tematyce, co jakiś czas wystawa ulega zmianie. Obiekt czynny od 9:00 do 17:00.
Jasnogórska Golgota – miejsce modlitw czynne od 6:00 do 21:00. Znajduje się na piętrze Kaplicy Cudownego Obrazu. Znajdziemy tutaj obrazy stacji Drogi Krzyżowej autorstwa Jerzego Dudy-Gracza.
Stacje Różańcowe – jest to miejsce na Jasnej Górze, które możemy odwiedzać indywidualnie bądź grupowo przez całą dobę, aby rozważać tajemnicę Różańca. Wejść do tego miejsca możemy od strony parków i III Alei Najświętszej Maryi Panny.
Wieża – budowana w latach 1617-1625, znajduje się po wschodniej stronie Bazyliki. Wielokrotnie niszczona a później odnawiana. Czynna od 8:00 do 16:00 ale tylko w okresie letnim. W zimie nieczynna.